Dialogen: dubbele aanhalingstekens of toch enkele? Inspringen of niet? Hoe vaak gebruik je ‘zei hij’? Dat vond ik wel even een dingetje, tijdens mijn schrijfopleiding.
Herken je dat?
Komt goed. Ik ga je helpen.
Als journalist was ik gewend uitspraken van anderen op te schrijven. Die van presentator en acteur Chris Zegers bijvoorbeeld. Hij was in 2016 te gast bij een studentikoze versie van het tv-programma College Tour. Aankomende Delftse studenten konden hem het hemd van het lijf vragen. Ter plekke bleek dat het andersom was.
Hoe dan ook, ik schreef het verslag Wijze lessen van Chris Zegers voor Delta, de nieuwswebsite van de TU Delft.
De laatste alinea deel ik graag met je:
Het grootste talent in het leven, zo hield Zegers de zaal voor, is het vinden van je eigen pad. “Je hebt continu nieuwe keuzes om dat pad te veranderen. We hebben de neiging om te voldoen aan de verwachtingen van anderen. Dat is extreem zonde. Probeer continu te toetsen of iets je energie oplevert of kost. Natuurlijk kost studeren energie en dat moet je ook doen, maar waar het om gaat is of je er blij van wordt.”
Mooie les, nietwaar?
En dubbele aanhalingstekens.
Maar wat leerde ik vervolgens bij de Schrijversacademie?
Citaten schrijven we met enkele aanhalingstekens
Heidi Aalbrecht & Pyter Wagenaar zijn er duidelijk over in hun Handboek voor de redacteur:
Sommige huisstijlregels en redactie- of auteursinstructies schrijven nog voor dat je dubbele aanhalingstekens plaatst rond citaten […]. Maar het is inmiddels gebruikelijk om voor verschillende functies enkele aanhalingstekens te gebruiken.
– Heidi Aalbrecht & Pyter Wagenaar
Waarom?
Waarom geen dialogen met dubbele aanhalingstekens?
Enige steun vond ik op de website van het Genootschap Onze Taal:
Er zijn geen vaste goed-foutregels voor het weergeven van citaten. Wel zijn er conventies (‘afspraken’) waar de meeste adviesboeken het over eens zijn. Ook wij houden deze vuistregels aan.
– Genootschap Onze Taal
En er volgen voorbeelden met…
Jawel, dubbele aanhalingstekens.
Waarom zie je in romans dan tóch enkele?
Het antwoord vond ik bij Wim Daniëls. Hij schreef een fijn boekje over taalbeheersing, met de briljante titel: Teksten redigeren – Wat elke redacteur moet weten maar nooit ergens kan vinden.
Daniëls schrijft daarin:
Vroeger hadden de dubbele aanhalingstekens de voorkeur, maar tegenwoordig gebruiken veel schrijvers en eindredacteuren enkelvoudige, omdat die een rustiger tekstbeeld zouden opleveren.
– Wim Daniëls
Aha.
Dialogen en dubbele aanhalingstekens?
Een kwestie van voorkeur.
Het was me eerlijk gezegd nooit opgevallen.
Ik sloop naar mijn boekenkast. Toch even kijken.
Toevallig pakte ik er Anna Karenina uit. Een versie uit 1995. Dubbelpocket.
Net die ene uitzondering waarin elk citaat begint met een gedachtestreepje.
Alle andere Nederlandstalige boeken die ik inkeek: ja hoor. Enkele aanhalingstekens.
Veel rustiger.
Nu die dialoognotatie nog.
Een voorbeeld. John fietste naar de supermarkt. ‘Hoi,’ zei hij, toen hij Merel op de parkeerplaats tegenkwam. ‘Wat doe jij hier?’ ‘Ik heb twee kratten bier nodig,’ zei John, ‘en een brood.’
Opvallend is dat de citaten van John en Merel direct op elkaar volgen. Zelfs op dezelfde regel.
Onoverzichtelijk. Hoort niet.
Nieuwe spreker =
nieuwe regel + tab.
Zo dus:
John fietste naar de supermarkt. ‘Hoi,’ zei hij, toen hij Merel op de parkeerplaats tegenkwam.
‘Wat doe jij hier?’
‘Ik heb twee kratten bier nodig,’ zei John, ‘en een brood.’
Zonder de eerste tab was John nog aan het woord geweest. Dan had ik een merkwaardige monoloog geschreven. Soort van dan, hè.
Let op de komma’s die binnen de aanhalingstekens vallen. Uitgever blij.
In dit voorbeeld kun je weglaten dat het Merel is die antwoordt. Na elke tab in een dialoog volgt immers een andere spreker.
Dus.
Moet er dan geen tab in de eerste zin?
Niet na een witregel.
Na een witregel
volgt nooit een tab
Niet over nadenken.
Gewoon doen.
Er zijn meer regels voor aanhalingstekens. Ik heb ze voor je in een handig pdf’je gezet.
Lastig?
Ja.
Maar hé, oefening baart kunst. En je boekenkast is geduldig. Je kunt altijd even de kunst afkijken.
Check tot slot dit voorbeeld voor dialogen en aanhalingstekens. Over mij.
Ik zie haar in de rij voor de kassa en begin er zelf maar over. ‘Ik ben gestopt bij Delta.’
‘Gestopt? Heb je een nieuwe baan?’ ze klinkt verbijsterd.
‘Ik ben voor mezelf begonnen.’
‘Heb je daar wel goed over nagedacht?’
Maanden had ik erover nagedacht. Ik moet me voor de zoveelste keer verdedigen. Je hart volgen valt niet mee. ‘Ik was na 12,5 jaar schrijven voor Delta toe aan wat anders. Ik wil van schrijven én lezen mijn werk maken. Manuscripten beoordelen. Fouten spotten. Meedenken over plot en personages. Redigeren voor particulieren én uitgevers,
‘O, wat leuk. Succes!’
Heb ik toch de wijze raad van Chris Zegers opgevolgd.
